प्रविधिको प्रयोग गरी मानिसको एक्स–रे गरे जस्तै गरी जमिनको स्क्यान गरेर गरिने अध्ययनले जमिनमुनि रहेको संरचनाको बारेमा जानकारी प्राप्त हुन्छ, र सोहि अनुरुप संरचनाको अवस्था पत्ता लगाई उत्खनन् हुनेछ । ‘रामग्राममा विगत वर्षहरुमा पनि धेरै अध्ययन भएका थिए । यो पटक त्यसलाई थप पुष्टि गर्ने गरी विज्ञको टोलीले एक महिना काम गर्छ ।’–प्रमुख पुरातत्व अधिकृत ज्ञवालीले भने ।

विगतमा महत्वपूर्ण संरचना भेटिएकाले त्यसलाई थप उजागर गर्न अहिलेको अध्ययन महत्वपूर्ण हुने ज्ञवालीले बताए । दुरहाम विश्वविद्यालयका प्रोफेसर रविन कनिङघम नेतृत्वको १० जनाको विज्ञ टोलीले सर्वेक्षण र उत्खनन्को काम गर्ने छ । विगतमा देखिएका संरचनाको पूर्ण पहिचान गरी त्यसको सांस्कृतिक र एतिहासिक अवस्थाबारे उजागर गर्नु नै अहिलको सर्वेक्षणको प्रमुख उद्देश्य रहेको पुरातत्व विभागले जनाएको छ ।

रामग्राम स्तुप क्षेत्रमा सन् १९९९ देखि २००४ सम्म पुरातत्वविद् शुक्रसागर श्रेष्ठको नेतृत्वमा चार पटकसम्म उत्खनन् गरिएको थियो, त्यसबेला मौर्य र गुप्तकालीन सामग्रीहरू फेला परेका थिए । सन् २०१८ मा गरिएको सर्भेमा ठूलो बिहार, पोखरीलगायतका बुद्धकालीन सामग्रीहरू फेला परेपछि त्यसको वास्तविक अवस्था पत्ता लगाउन काम सुरु भएको रामग्राम नगरपालिकाका नगर प्रमुख धनपत यादवले बताए ।

स्तुप क्षेत्रभित्र ईट्टा, माटाको भाडाकुडालगायतका सामाग्री जमिनको सतहमा पनि भेटिने गरेको छ, तर स्तुप क्षेत्र भित्रै खनजोत पनि हुने भएकाले पुरातात्विक महत्वका संरचना नष्ट हुने जोखिम पनि बढेको छ । बुधबारदेखि सुरु भएको सर्भेको रामग्राम नगरपालिकाका नगर प्रमुख धनपत यादव, उपप्रमुख सम्झना चौधरी, प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत मोहन अर्याल, वडा नम्बर ७ का वडा अध्यक्ष रविन्द्र यादवलगायतको टोलीले निरीक्षण गरेको छ ।

नगर प्रमुख यादवले भविष्यमा विश्वसम्पदा सूचीमा सूचीकरणका लागि पनि अहिलेको अध्ययन महत्वपूर्ण हुने बताए । जमिनभित्रका संरचना उत्खनन् गरेपछि रामग्रामको महत्व थप बढ्ने बताउँदै उनले अब लुम्बिनी विकास कोषले तदारुकताका साथ काम गर्नुपर्नेमा जोड दिएका छन् ।

विगतमा पनि धेरै अध्ययनका काम भएको तर यस पटक उत्खनन् गर्ने गरी सुरु भएको अध्ययन धेरै महत्वपूर्ण रहेको उनको भनाई छ । बुद्धकालिन क्षेत्रहरु लुम्बिनी विकास कोषअन्तर्गत रहेको रामग्राम स्तुपको संरक्षण र विकास हुन नसक्दा रामग्राम स्तुप क्षेत्र ओझेलमा पर्दै आएको छ । रामग्राम स्तुप शान्तिका अग्रदुत गौतम बुद्धको एक मात्र सिंगो अस्तुधातु रहेको स्थान हो । बुद्धको मावली पन्डितपुरमा पनि उत्खनन् र जग्गा अतिक्रमणको काम सुरु गरिने बताइएको छ ।