गत वैशाख र जेठमा गरिएको अध्ययन अनुसार सारस वृहत्तर लुम्बिनी क्षेत्रमा मात्रै ६५२ वटा पाइएको अध्ययनका एक सदस्य प्राणीशास्त्री डा. हेमबहादुर कटुवालले बताए। यो संख्या अझ बढ्न सक्ने उनको भनाइ छ।

गर्मी र सुख्खायाममा गरिएको अध्ययनले ६५२ वटा सारस देखिए पनि बर्खामा भने यो संख्या केही बढेको हुन सक्ने उनले बताए।

‘हामीले वृहत्तर लुम्बिनी क्षेत्र बाहेक बाँके र कञ्चनपुरमा पनि अध्ययन गरेका थियौं,’ उनले भने। सारस ठूलो शरीर भएको एक प्रजातिको चरा हो। यसको तौल पनि बढी हुन्छ। यो ४०–५० फिट हाराहारीमा मात्रै उड्न सक्छ।

सबैभन्दा बढी सारस पाइने कपिलवस्तु, रुपन्देही तथा परासी सहितको क्षेत्रमा ५ बर्ग किलोमिटरको ९३ वटा ब्लक बनाएर १४ वटा टोलीले अध्ययन गरिएको र अध्ययन गर्दा जंगलको क्षेत्र भने छाडिएको कटुवालले बताए।

एउटा ब्लकमा एकै पटक सर्वे गर्दा सारस अन्यत्र जान नपाउने र दोहरिने सम्भावना कम हुने भएकाले ब्लक छुट्याएर सारसको गणना गरिएको हो।

खासगरी सारस सिमसार क्षेत्रमा पाइने भएकाले जंगल क्षेत्रमा भने अध्ययन नगरिएको उनको भनाइ छ। चरा विज्ञ समेत रहेका प्राणीशास्त्री डा. हेमबहादुर कटुवालले रुपन्देहीमा मात्र ३८२ वटा सारस फेला परेको बताए।

त्यस्तै कपिलवस्तुमा २ सय र परासीमा ७० गरी ६५२ सारस पाइएको हो। गणनाका क्रममा बाँकेमा ३३ र कञ्चनपुरमा ५ वटा सारस भेटिएको उनले बताए।

अध्ययन टोलीमा चराविज्ञ कटुवाल सहित त्रिभुवन विश्वविद्यालयका प्रा. हरिप्रसाद शर्मा र विष्णुप्रसाद भट्टराई थिए।

कपिलवस्तुका जगदीशपुर कृत्रिम ताल र बझाहा ताल, रुपन्देहीका विष्णुपुरा, गैंडाहवा ताल, खडैया इटा भट्टा, दुईमुहान, माझगाउँ, औरधौली पूर्व, बबई दुर्गा मन्दिर, आजमघाट तथा परासीको नन्दन तालमा सारस गणना गरिएको थियो।

लुम्बिनीमा सारस संरक्षण क्षेत्र नै बनाइएको छ भने लुम्बिनी सांस्कृतिक नगरपालिकाले सारसलाई नगरपंक्षी समेत घोषणा गरेको छ।

खास गरी लुम्बिनीमा चरा पाइने क्षेत्र भनेको कपिलवस्तुको खेती क्षेत्र, लुम्बिनीको खेती गरिने स्थान र जगदीशपुर ताल तथा देवदह पर्छन्। अहिलेसम्म यिनै क्षेत्रमा सारसबारे अधिक अध्ययन भएका छन्।

तस्बिर : चराविज्ञ सिजन ज्ञवाली